अयोध्याकाण्डम्
Chapter 102 / सर्गः १०२
Slōka 1 / श्लोक १
तां श्रुत्वा करुणां वाचं पितुर्मरणसंहिताम् ।
राघवो भरतेनोक्तां बभूव गतचेतन: ॥ २.१०२.१॥
Slōka 2 / श्लोक २
तं तु वज्रमिवोत्सृष्टमाहवे दानवारिणा ।
वाग्वज्रं भरतेनोक्तममनोज्ञं परन्तप: ॥ २.१०२.२॥
Slōka 3 / श्लोक ३
प्रगृह्य बाहू रामो वै पुष्पिताग्रो यथा द्रुम: ।
वने परशुना कृत्तस्तथा भुवि पपात ह ॥ २.१०२.३॥
Slōka 4 / श्लोक ४
तथा निपतितं रामं जगत्यां जगतीपतिम् ।
कूलघातपरिश्रान्तं प्रसुप्तमिव कुञ्जरम् ॥ २.१०२.४॥
Slōka 5 / श्लोक ५
भ्रातरस्ते महेष्वासं सर्वत: शोककर्शितम् ।
रुदन्त: सह वैदेह्या सिषिचु: सलिलेन वै ॥ २.१०२.५॥
Slōka 6 / श्लोक ६
स तु संज्ञां पुनर्लब्ध्वा नेत्राभ्यामास्रमुत्सृजन् ।
उपाक्रामत काकुत्स्थ: कृपणं बहु भाषितुम् ॥ २.१०२.६॥
Slōka 7 / श्लोक ७
स राम: स्वर्गतं श्रुत्वा पितरं पृथिवीपतिम् ।
उवाच भरतं वाक्यं धर्मात्मा धर्मसंहितम् ॥ २.१०२.७॥
Slōka 8 / श्लोक ८
किं करिष्याम्ययोध्यायां ताते दिष्टां गतिं गते ।
कस्तां राजवराद्धीनामयोध्यां पालयिष्यति ॥ २.१०२.८॥
Slōka 9 / श्लोक ९
किं नु तस्य मया कार्य्यं दुर्जातेन महात्मन: ।
यो मृतो मम शोकेन मया चापि न संस्कृत: ॥ २.१०२.९॥
Slōka 10 / श्लोक १०
अहो भरत सिद्धार्थो येन राजा त्वया ऽनघ ।
शत्रुघ्नेन च सर्वेषु प्रेतकृत्येषु सत्कृत: ॥ २.१०२.१०॥
Slōka 11 / श्लोक ११
निष्प्रधानामनेकाग्रां नरेन्द्रेण विना कृताम् ।
निवृत्तवनवासोपि नायोध्यां गन्तुमुत्सहे ॥ २.१०२.११॥
Slōka 12 / श्लोक १२
समाप्तवनवासं मामयोध्यायां परन्तप ।
को नु शासिष्यति पुनस्ताते लोकान्तरं गते ॥ २.१०२.१२॥
Slōka 13 / श्लोक १३
पुरा प्रेक्ष्य सुवृत्तं मां पिता यान्याह सान्त्वयन् ।
वाक्यानि तानि श्रोष्यामि कुत: कर्णसुखान्यहम् ॥ २.१०२.१३॥
Slōka 14 / श्लोक १४
एवमुक्त्वा स भरतं भार्यामभ्येत्य राघव: ।
उवाच शोकसन्तप्त: पूर्णचन्द्रनिभाननाम् ॥ २.१०२.१४॥
Slōka 15 / श्लोक १५
सीते मृतस्ते श्वशुर: पित्रा हीनो ऽसि लक्ष्मण ।
भरतो दु:खमाचष्टे स्वर्गतं पृथिवीपतिम् ॥ २.१०२.१५॥
Slōka 16 / श्लोक १६
ततो बहुगुणं तेषां बाष्पं नेत्रेष्वजायत ।
तथा ब्रुवति काकुत्स्थे कुमाराणां यशस्विनाम् ॥ २.१०२.१६॥
Slōka 17 / श्लोक १७
ततस्ते भ्रातर: सर्वे भृशमाश्वास्य राघवम् ।
अब्रुवन् जगतीभर्त्तु: क्रियतामुदकं पितु: ॥ २.१०२.१७॥
Slōka 18 / श्लोक १८
सा सीता श्वशुरं श्रुत्वा स्वर्गलोकगतं नृपम् ।
नेत्राभ्यामश्रुपूर्णाभ्यामशकन्नेक्षितुं पतिम् ॥ २.१०२.१८॥
Slōka 19 / श्लोक १९
सान्त्वयित्वा तु तां रामो रुदन्तीं जनकात्मजाम् ।
उवाच लक्ष्मणं तत्र दु:खितो दु:खितं वच: ॥ २.१०२.१९॥
Slōka 20 / श्लोक २०
आनयेङ्गुदिपिण्याकं चीरमाहर चोत्तरम् ।
जलक्रियार्थं तातस्य गमिष्यामि महात्मन: ॥ २.१०२.२०॥
Slōka 21 / श्लोक २१
सीता पुरस्ताद्व्रजतुत्वमेनामभितो व्रज ।
अहं पश्चाद्गमिष्यामि गतिर्ह्येषा सुदारुणा ॥ २.१०२.२१॥
Slōka 22 / श्लोक २२
ततो नित्यानुगस्तेषां विदितात्मा महामति: ।
मृदुर्दान्तश्च शान्तश्च रामे च दृढभक्तिमान् ॥ २.१०२.२२॥
Slōka 23 / श्लोक २३
सुमन्त्रस्तैर्नृपसुतै: सार्द्धमाश्वास्य राघवम् ।
अवातारयदालम्ब्य नदीं मन्दाकिनीं शिवाम् ॥ २.१०२.२३॥
Slōka 24 / श्लोक २४
ते सुतीर्थां तत: कृच्छ्रादुपागम्य यशस्विन: ।
नदीं मन्दाकिनीं रम्यां सदा पुष्पितकाननाम् ॥ २.१०२.२४॥
Slōka 25 / श्लोक २५
शीघ्रस्रोतसमासाद्य तीर्थं शिवमकर्द्दमम् ।
सिषिचुस्तूदकं राज्ञे तत्रैतत्ते भवत्विति ॥ २.१०२.२५॥
Slōka 26 / श्लोक २६
प्रगृह्य च महीपालो जलपूरितमञ्जलिम् ।
दिशं याम्यामभिमुखो रुदन् वचनमब्रवीत् ॥ २.१०२.२६॥
Slōka 27 / श्लोक २७
एतत्ते राजशार्दूल विमलं तोयमक्षयम् ।
पितृलोकगतस्याद्य मद्दत्तमुपतिष्ठतु ॥ २.१०२.२७॥
Slōka 28 / श्लोक २८
ततो मन्दाकिनीतीरात् प्रत्युत्तीर्य्य स राघव: ।
पितुश्चकार तेजस्वी निवापं भ्रातृभि: सह ॥ २.१०२.२८॥
Slōka 29 / श्लोक २९
ऐङ्गुदं बदरीमिश्रं पिण्याकं दर्भसंस्तरे ।
न्यस्य राम: सुदु:खार्त्तो रुदन् वचनमब्रवीत् ॥ २.१०२.२९॥
Slōka 30 / श्लोक ३०
इदं भुङ्क्ष्व महाराज प्रीतो यदशना वयम् ।
यदन्न: पुरुषो भवति तदन्नास्तस्य देवता: ॥ २.१०२.३०॥
Slōka 31 / श्लोक ३१
ततस्तेनैव मार्गेण प्रत्युत्तीर्य्य नदीतटात् ।
आरुरोह नरव्याघ्रो रम्यसानुं महीधरम् ॥ २.१०२.३१॥
Slōka 32 / श्लोक ३२
तत: पर्णकुटीद्वारमासाद्य जगतीपति: ।
परिजग्राह बाहुभ्यामुभौ भरतलक्ष्मणौ ॥ २.१०२.३२॥
Slōka 33 / श्लोक ३३
तेषां तु रुदतां शब्दात् प्रतिश्रुत्को ऽभवद्गिरौ ।
भ्रातऽणां सह वैदेह्या: सिंहानामिव नर्दताम् ॥ २.१०२.३३॥
Slōka 34 / श्लोक ३४
महाबलानां रुदतां कुर्वतामुदकं पितु: ।
विज्ञाय तुमुलं शब्दं त्रस्ता भरतसैनिका: ॥ २.१०२.३४॥
Slōka 35 / श्लोक ३५
अब्रुवंश्चापि रामेण भरत: सङ्गतो ध्रुवम् ।
तेषामेव महाञ्छब्द: शोचतां पितरं मृतम् ॥ २.१०२.३५॥
Slōka 36 / श्लोक ३६
अथ वासान् परित्यज्य तं सर्वे ऽभिमुखा: स्वनम् ।
अप्येकमनसो जग्मुर्यथास्थानं प्रधाविता: ॥ २.१०२.३६॥
Slōka 37 / श्लोक ३७
हयैरन्ये गजैरन्ये रथैरन्ये स्वलङ्कृतै: ।
सुकुमारास्तथैवान्ये पद्भिरेव नरा ययु: ॥ २.१०२.३७॥
Slōka 38 / श्लोक ३८
अचिरप्रोषितं रामं चिरविप्रोषितं यथा ।
द्रष्टुकामो जन: सर्वो जगाम सहसाश्रमम् ॥ २.१०२.३८॥
Slōka 39 / श्लोक ३९
भ्रातऽणां त्वरितास्तत्र द्रष्टुकामा: समागमम् ।
ययुर्बहुविधैर्यानै: खुरनेमिस्वनाकुलै: ॥ २.१०२.३९॥
Slōka 40 / श्लोक ४०
सा भूमिर्बहुभिर्यानै: खुरनेमिसमाहता ।
मुमोच तुमुलं शब्दं द्यौरिवाभ्रसमागमे ॥ २.१०२.४०॥
Slōka 41 / श्लोक ४१
तेन वित्रासिता नागा: करेणुपरिवारिता: ।
आवासयन्तो गन्धेन जग्मुरन्यद्वनं तत: ॥ २.१०२.४१॥
Slōka 42 / श्लोक ४२
वराहवृकसङ्घाश्च महिषा: सर्प्पवानरा: ।
व्याघ्रगोकर्णगवया: वित्रेसु: पृषतैः सह ॥ २.१०२.४२॥
Slōka 43 / श्लोक ४३
रथाङ्गसाह्वा नत्यूहा: हंसा: कारण्डवा: प्लवा: ।
तथा पुंस्कोकिला: क्रौञ्चा विसंज्ञा भेजिरे दिश: ॥ २.१०२.४३॥
Slōka 44 / श्लोक ४४
तेन शब्देन वित्रस्तैराकाशं पक्षिभिर्वृतम् ।
मनुष्यैरावृता भूमिरुभयं प्रबभौ तदा ॥ २.१०२.४४॥
Slōka 45 / श्लोक ४५
ततस्तं पुरुषव्याघ्रं यशस्विनमरिन्दमम् ।
आसीनं स्थण्डिले रामं ददर्श सहसा जन: ॥ २.१०२.४५॥
Slōka 46 / श्लोक ४६
विगर्हमाण: कैकेयीं सहितो मन्थरामपि ।
अभिगम्य जनो रामं बाष्पपूर्णमुखो ऽभवत् ॥ २.१०२.४६॥
Slōka 47 / श्लोक ४७
तान्नरान् बाष्पपूर्णाक्षान् समीक्ष्याथ सुदु:खितान् ।
पर्य्यष्वजत धर्मज्ञ: पितृवन्मातृवच्च स: ॥ २.१०२.४७॥
Slōka 48 / श्लोक ४८
स तत्र कांच्चित् परिषस्वजे नरान्नराश्च केचित्तु तमभ्यवादयन् ।
चकार सर्वान् सवयस्य बान्धवान् यथार्हमासाद्य तदा नृपात्मज: ॥ २.१०२.४८॥
Slōka 49 / श्लोक ४९
स तत्र तेषां रुदतां महात्मनां भुवं च खं चानुनिनादयन् स्वन: ।
गुहा गिरीणां च दिशश्च सन्ततं मृदङ्गघोषप्रतिम: प्रशुश्रुवे ॥ २.१०२.४९ ॥