अयोध्याकाण्डम्
Chapter 19 / सर्गः १९
Slōka 1 / श्लोक १
तत् अप्रियम् अमित्रघ्नः वचनम् मरण उपमम् ।
श्रुत्वा न विव्यथे रामः कैकेयीम् च इदम् अब्रवीत् ॥२-१९-१॥
Slōka 2 / श्लोक २
एवम् अस्तु गमिष्यामि वनम् वस्तुम् अहम् तु अतः ।
जटा चीर धरः राज्ञः प्रतिज्ञाम् अनुपालयन् ॥२-१९-२॥
Slōka 3 / श्लोक ३
इदम् तु ज्ञातुम् इच्चामि किम् अर्थम् माम् मही पतिः ।
न अभिनन्दति दुर्धर्षो यथा पुरम् अरिम् दमः ॥२-१९-३॥
Slōka 4 / श्लोक ४
मन्युर् न च त्वया कार्यो देवि ब्रूहि तव अग्रतः ।
यास्यामि भव सुप्रीता वनम् चीर जटा धरः ॥२-१९-४॥
Slōka 5 / श्लोक ५
हितेन गुरुणा पित्रा क्Rतज्ञेन न्Rपेण च ।
नियुज्यमानो विश्रब्धम् किम् न कुर्यात् अहम् प्रियम् ॥२-१९-५॥
Slōka 6 / श्लोक ६
अलीकम् मानसम् तु एकम् ह्Rदयम् दहति इव मे ।
स्वयम् यन् न आह माम् राजा भरतस्य अभिषेचनम् ॥२-१९-६॥
Slōka 7 / श्लोक ७
अहम् हि सीताम् राज्यम् च प्राणान् इष्टान् धनानि च ।
ह्Rष्टः भ्रात्रे स्वयम् दद्याम् भरताय अप्रचोदितः ॥२-१९-७॥
Slōka 8 / श्लोक ८
किम् पुनर् मनुज इन्द्रेण स्वयम् पित्रा प्रचोदितः ।
तव च प्रिय काम अर्थम् प्रतिज्ञाम् अनुपालयन् ॥२-१९-८॥
Slōka 9 / श्लोक ९
तत् आश्वासय हि इमम् त्वम् किम् न्व् इदम् यन् मही पतिः ।
वसुधा आसक्त नयनो मन्दम् अश्रूणि मुन्चति ॥२-१९-९॥
Slōka 10 / श्लोक १०
गच्चन्तु च एव आनयितुम् दूताः शीघ्र जवैः हयैः ।
भरतम् मातुल कुलात् अद्य एव न्Rप शासनात् ॥२-१९-१०॥
Slōka 11 / श्लोक ११
दण्डक अरण्यम् एषो अहम् इतः गच्चामि सत्वरः ।
अविचार्य पितुर् वाक्यम् समावस्तुम् चतुर् दश ॥२-१९-११॥
Slōka 12 / श्लोक १२
सा ह्Rष्टा तस्य तत् वाक्यम् श्रुत्वा रामस्य कैकयी ।
प्रस्थानम् श्रद्दधाना हि त्वरयाम् आस राघवम् ॥२-१९-१२॥
Slōka 13 / श्लोक १३
एवम् भवतु यास्यन्ति दूताः शीघ्र जवैः हयैः ।
भरतम् मातुल कुलात् उपावर्तयितुम् नराः ॥२-१९-१३॥
Slōka 14 / श्लोक १४
तव तु अहम् क्षमम् मन्ये न उत्सुकस्य विलम्बनम् ।
राम तस्मात् इतः शीघ्रम् वनम् त्वम् गन्तुम् अर्हसि ॥२-१९-१४॥
Slōka 15 / श्लोक १५
व्रीडा अन्वितः स्वयम् यच् च न्Rपः त्वाम् न अभिभाषते ।
न एतत् किम्चिन् नर श्रेष्ठ मन्युर् एषो अपनीयताम् ॥२-१९-१५॥
Slōka 16 / श्लोक १६
यावत् त्वम् न वनम् यातः पुरात् अस्मात् अभित्वरन् ।
पिता तावन् न ते राम स्नास्यते भोक्ष्यते अपि वा ॥२-१९-१६॥
Slōka 17 / श्लोक १७
धिक् कष्टम् इति निह्श्वस्य राजा शोक परिप्लुतः ।
मूर्चितः न्यपतत् तस्मिन् पर्यन्के हेम भूषिते ॥२-१९-१७॥
Slōka 18 / श्लोक १८
रामः अपि उत्थाप्य राजानम् कैकेय्या अभिप्रचोदितः ।
कशया इव आहतः वाजी वनम् गन्तुम् क्Rत त्वरः ॥२-१९-१८॥
Slōka 19 / श्लोक १९
तत् अप्रियम् अनार्याया वचनम् दारुण उदरम् ।
श्रुत्वा गत व्यथो रामः कैकेयीम् वाक्यम् अब्रवीत् ॥२-१९-१९॥
Slōka 20 / श्लोक २०
न अहम् अर्थ परः देवि लोकम् आवस्तुम् उत्सहे ।
विद्धि माम् Rषिभिस् तुल्यम् केवलम् धर्मम् आस्थितम् ॥२-१९-२०॥
Slōka 21 / श्लोक २१
यद् अत्रभवतः किम्चित् शक्यम् कर्तुम् प्रियम् मया ।
प्राणान् अपि परित्यज्य सर्वथा क्Rतम् एव तत् ॥२-१९-२१॥
Slōka 22 / श्लोक २२
न हि अतः धर्म चरणम् किम्चित् अस्ति महत्तरम् ।
यथा पितरि शुश्रूषा तस्य वा वचन क्रिया ॥२-१९-२२॥
Slōka 23 / श्लोक २३
अनुक्तः अपि अत्रभवता भवत्या वचनात् अहम् ।
वने वत्स्यामि विजने वर्षाणि इह चतुर् दश ॥२-१९-२३॥
Slōka 24 / श्लोक २४
न नूनम् मयि कैकेयि किम्चित् आशम्ससे गुणम् ।
यद् राजानम् अवोचः त्वम् मम ईश्वरतरा सती ॥२-१९-२४॥
Slōka 25 / श्लोक २५
यावन् मातरम् आप्Rच्चे सीताम् च अनुनयाम्य् अहम् ।
ततः अद्य एव गमिष्यामि दण्डकानाम् महद् वनम् ॥२-१९-२५॥
Slōka 26 / श्लोक २६
भरतः पालयेद् राज्यम् शुश्रूषेच् च पितुर् यथा ।
तहा भवत्या कर्तव्यम् स हि धर्मः सनातनः ॥२-१९-२६॥
Slōka 27 / श्लोक २७
स रामस्य वचः श्रुत्वा भ्Rशम् दुह्ख हतः पिता ।
शोकात् अशक्नुवन् बाष्पम् प्ररुरोद महा स्वनम् ॥२-१९-२७॥
Slōka 28 / श्लोक २८
वन्दित्वा चरणौ रामः विसम्ज्ञस्य पितुस् तदा ।
कैकेय्याः च अपि अनार्याया निष्पपात महा द्युतिः ॥२-१९-२८॥
Slōka 29 / श्लोक २९
स रामः पितरम् क्Rत्वा कैकेयीम् च प्रदक्षिणम् ।
निष्क्रम्य अन्तः पुरात् तस्मात् स्वम् ददर्श सुह्Rज् जनम् ॥२-१९-२९॥
Slōka 30 / श्लोक ३०
तम् बाष्प परिपूर्ण अक्षः प्Rष्ठतः अनुजगाम ह ।
लक्ष्मणः परम क्रुद्धः सुमित्र आनन्द वर्धनः ॥२-१९-३०॥
Slōka 31 / श्लोक ३१
आभिषेचनिकम् भाण्डम् क्Rत्वा रामः प्रदक्षिणम् ।
शनैः जगाम सापेक्षो द्Rष्टिम् तत्र अविचालयन् ॥२-१९-३१॥
Slōka 32 / श्लोक ३२
न च अस्य महतीम् लक्ष्मीम् राज्य नाशो अपकर्षति ।
लोक कान्तस्य कान्तत्वम् शीत रश्मेर् इव क्षपा ॥२-१९-३२॥
Slōka 33 / श्लोक ३३
न वनम् गन्तु कामस्य त्यजतः च वसुम्धराम् ।
सर्व लोक अतिगस्य इव लक्ष्यते चित्त विक्रिया ॥२-१९-३३॥
Slōka 34 / श्लोक ३४
प्रतिषिद्ध्य शुभम् छत्रं व्यजने च स्वलंकृते ।
विसर्जयित्वा स्वजनं रथम् पौरास्तथा जन्नान् ॥२-१९-३४॥
Slōka 35 / श्लोक ३५
धारयन् मनसा दुह्खम् इन्द्रियाणि निग्Rह्य च ।
प्रविवेश आत्मवान् वेश्म मातुर प्रिय शम्सिवान् ॥२-१९-३५॥
Slōka 36 / श्लोक ३६
सर्वो ह्यभिजनः श्रीमान् श्रीमतः सत्यवादिनः ।
नालक्षयत् रामस्य किम्चिदाकारमानने ॥२-१९-३६॥
Slōka 37 / श्लोक ३७
उचितम् च महाबाहुर्न जहौ हर्षमात्मनः ।
शारदः समुदीर्णाम्शुश्चन्द्रस्तेज इवात्मजम् ॥२-१९-३७॥
Slōka 38 / श्लोक ३८
वाचा मधुरया रामः स्र्वं सम्मानयन् जनम् ।
मातुस्समीपं धीरात्मा प्रविवेश महायशाः ॥२-१९-३८॥
Slōka 39 / श्लोक ३९
तं गुणैस्समतां प्राप्तो भ्राता विपुलविक्रमः ।
सौमित्रिरनुवव्राज धारयन् दुःखमात्मजम् ॥२-१९-३९॥
Slōka 40 / श्लोक ४०
प्रविश्य वेश्म अतिभ्Rशम् मुदा अन्वितम् ।
समीक्ष्य ताम् च अर्थ विपत्तिम् आगताम् ।न चैव रामः अत्र जगाम विक्रियाम् ।सुह्Rज् जनस्य आत्म विपत्ति शन्कया ॥२-१९-४०॥