बालकाण्डम्

Chapter 1 / सर्गः १

Slōka 1 / श्लोक १

तपस्स्वाध्याय निरतं तपस्वी वाग्विदां वरम् ।
नारदं परिपप्रच्छ वाल्मीकिर्मुनिपुंगवम् ॥१-१-१॥

Slōka 2 / श्लोक २

कोन्वस्मिन् साम्प्रतं लोके गुणवान् कश्च वीर्यवान् ।
धर्मज्ञश्च कृतज्ञश्च सत्यवाक्यो धृढव्रतः ॥१-१-२॥

Slōka 3 / श्लोक ३

चारित्रेण च को युक्तः सर्वभूतेषु को हितः ।
विद्वान् कः कः समर्थश्च कश्च एक प्रियदर्शनः ॥१-१-३॥

Slōka 4 / श्लोक ४

आत्मवान् को जित क्रोधो द्युतिमान् कः अनसूयकः ।
कस्य बिभ्यति देवाः च जात रोषस्य संयुगे ॥१-१-४॥

Slōka 5 / श्लोक ५

एतत् इच्छामि अहम् श्रोतुम् परम् कौतूहलम् हि मे ।
महर्षे त्वम् समर्थोऽसि ज्ञातुम् एवम् विधम् नरम् ॥१-१-५॥

Slōka 6 / श्लोक ६

श्रुत्वा च एतत् त्रिलोकज्ञो वाल्मीकेः नारदो वचः ।
श्रूयताम् इति च आमंत्र्य प्रहृष्टो वाक्यम् अब्रवीत् ॥१-१-६॥

Slōka 7 / श्लोक ७

बहवो दुर्लभाः च एव ये त्वया कीर्तिता गुणाः ।
मुने वक्ष्ष्यामि अहम् बुद्ध्वा तैः उक्तः श्रूयताम् नरः ॥१-१-७॥

Slōka 8 / श्लोक ८

इक्ष्वाकु वंश प्रभवो रामो नाम जनैः श्रुतः ।
नियत आत्मा महावीर्यो द्युतिमान् धृतिमान् वशी ॥१-१-८॥

Slōka 9 / श्लोक ९

बुद्धिमान् नीतिमान् वाङ्ग्मी श्रीमान् शत्रु निबर्हणः ।
विपुलांसो महाबाहुः कंबु ग्रीवो महाहनुः ॥१-१-९॥

Slōka 10 / श्लोक १०

महोरस्को महेष्वासो गूढ जत्रुः अरिन्दमः ।
आजानु बाहुः सुशिराः सुललाटः सुविक्रमः ॥१-१-१०॥

Slōka 11 / श्लोक ११

समः सम विभक्त अंगः स्निग्ध वर्णः प्रतापवान् ।
पीन वक्षा विशालाक्षो लक्ष्मीवान् शुभ लक्षणः ॥१-१-११॥

Slōka 12 / श्लोक १२

धर्मज्ञः सत्यसन्धः च प्रजानाम् च हिते रतः ।
यशस्वी ज्ञानसंपन्नः शुचिः वश्यः समाधिमान् ॥१-१-१२॥

Slōka 13 / श्लोक १३

प्रजापति समः श्रीमान् धता रिपु निषूदनः ।
रक्षिता जीवलोकस्य धर्मस्य परि रक्षिता॥१-१-१३॥

Slōka 14 / श्लोक १४

रक्षिता स्वस्य धर्मस्य स्व जनस्य च रक्षिता ।
वेद वेदाङ्ग तत्त्वज्ञो धनुर् वेदे च निष्ठितः ॥१-१-१४॥

Slōka 15 / श्लोक १५

सर्व शास्त्र अर्थ तत्त्वज्ञो स्मृतिमान् प्रतिभानवान् ।
सर्वलोक प्रियः साधुः अदीनाअत्मा विचक्षणः ॥१-१-१५॥

Slōka 16 / श्लोक १६

सर्वदा अभिगतः सद्भिः समुद्र इव सिन्धुभिः ।
अर्यः सर्वसमः च एव सदैव प्रिय दर्शनः ॥१-१-१६॥

Slōka 17 / श्लोक १७

स च सर्व गुणोपेतः कौसल्य आनंद वर्धनः ।
समुद्र इव गाम्भीर्ये धैर्येण हिमवान् इव ॥१-१-१७॥

Slōka 18 / श्लोक १८

विष्णुना सदृशो वीर्ये सोमवत् प्रिय दर्शनः ।
काल अग्नि सदृशः क्रोधे क्षमया पृथ्वी समः ॥१-१-१८॥

Slōka 19 / श्लोक १९

धनदेन समः त्यागे सत्ये धर्म इव अपरः ।
तम् एवम् गुण संपन्नम् रामम् सत्य पराक्रमम् ॥१-१-१९॥

Slōka 20 / श्लोक २०

ज्येष्टम् श्रेष्ट गुणैः युक्तम् प्रियम् दशरथः सुतम् ।
प्रकृतीनाम् हितैः युक्तम् प्रकृति प्रिय काम्यया ॥१-१-२०॥

Slōka 21 / श्लोक २१

यौव राज्येन संयोक्तुम् ऐच्छत् प्रीत्या महीपतिः ।
तस्य अभिषेक संभारान् दृष्ट्वा भार्या अथ कैकयी ॥१-१-२१॥

Slōka 22 / श्लोक २२

पूर्वम् दत्त वरा देवी वरम् एनम् अयाचत ।
विवासनम् च रामस्य भरतस्य अभिषेचनम् ॥१-१-२२॥

Slōka 23 / श्लोक २३

स सत्य वचनात् राजा धर्म पाशेन संयतः ।
विवासयामास सुतम् रामम् दशरथः प्रियम् ॥१-१-२३॥

Slōka 24 / श्लोक २४

स जगाम वनम् वीरः प्रतिज्ञाम् अनुपालयन् ।
पितुर् वचन निर्देशात् कैकेय्याः प्रिय कारणात् ॥१-१-२४॥

Slōka 25 / श्लोक २५

तम् व्रजंतम् प्रियो भ्राता लक्ष्मणः अनुजगाम ह ।
स्नेहात् विनय संपन्नः सुमित्र आनंद वर्धनः ॥१-१-२५॥

Slōka 26 / श्लोक २६

भ्रातरम् दयितो भ्रातुः सौभ्रात्रम् अनु दर्शयन् ।
रामस्य दयिता भार्या नित्यम् प्राण समा हिता ॥१-१-२६॥

Slōka 27 / श्लोक २७

जनकस्य कुले जाता देव मायेव निर्मिता ।
सर्व लक्षण संपन्ना नारीणाम् उत्तमा वधूः ॥१-१-२७॥

Slōka 28 / श्लोक २८

सीताप्य अनुगता रामम् शशिनम् रोहिणी यथा ।
पौरैः अनुगतो दूरम् पित्रा दशरथेन च ॥१-१-२८॥

Slōka 29 / श्लोक २९

शृन्गिबेर पुरे सूतम् गंगा कूले व्यसर्जयत् ।
गुहम् आसाद्य धर्मात्मा निषाद अधिपतिम् प्रियम् ॥१-१-२९॥

Slōka 30 / श्लोक ३०

गुहेअन सहितो रामो लक्ष्मणेन च सीतया ।
ते वनेन वनम् गत्वा नदीः तीर्त्वा बहु उदकाः ॥१-१-३०॥

Slōka 31 / श्लोक ३१

चित्रकूटम् अनुप्राप्य भरद्वाजस्य शासनात् ।
रम्यम् आवसथम् कृत्वा रममाणा वने त्रयः ॥१-१-३१॥

Slōka 32 / श्लोक ३२

देव गन्धर्व संकाशाः तत्र ते न्यवसन् सुखम् ।
चित्रकूटम् गते रामे पुत्र शोक आतुरः तथा ॥१-१-३२॥

Slōka 33 / श्लोक ३३

राजा दशरथः स्वर्गम् जगाम विलपन् सुतम् ।
गते तु तस्मिन् भरतो वसिष्ठ प्रमुखैः द्विजैः ॥१-१-३३॥

Slōka 34 / श्लोक ३४

नियुज्यमानो राज्याय न इच्छत् राज्यम् महाबलः ।
स जगाम वनम् वीरो राम पाद प्रसादकः ॥१-१-३४॥

Slōka 35 / श्लोक ३५

गत्वा तु स महात्मानम् रामम् सत्य पराक्रमम् ।
अयाचत् भ्रातरम् रामम् आर्य भाव पुरस्कृतः ॥१-१-३५॥

Slōka 36 / श्लोक ३६

त्वम् एव राजा धर्मज्ञ इति रामम् वचः अब्रवीत् ।
रामोऽपि परमोदारः सुमुखः सुमहायशाः ॥१-१-३६॥

Slōka 37 / श्लोक ३७

न च इच्छत् पितुर् आदेशात् राज्यम् रामो महाबलः ।
पादुके च अस्य राज्याय न्यासम् दत्त्वा पुनः पुनः ॥१-१-३७॥

Slōka 38 / श्लोक ३८

निवर्तयामास ततो भरतम् भरत अग्रजः ।
स कामम् अनवाप्य एव राम पादा उपस्पृशन् ॥१-१-३८॥

Slōka 39 / श्लोक ३९

नन्दि ग्रामे अकरोत् राज्यम् राम आगमन कांक्षया ।
गते तु भरते श्रीमान् सत्य सन्धो जितेन्द्रियः ॥१-१-३९॥

Slōka 40 / श्लोक ४०

रामः तु पुनः आलक्ष्य नागरस्य जनस्य च ।
तत्र आगमनम् एकाग्रो दण्डकान् प्रविवेश ह ॥१-१-४०॥

Slōka 41 / श्लोक ४१

प्रविश्य तु महाअरण्यम् रामो राजीव लोचनः ।
विराधम् राक्षसम् हत्वा शरभंगम् ददर्श ह ॥१-१-४१॥

Slōka 42 / श्लोक ४२

सुतीक्ष्णम् च अपि अगस्त्यम् च अगस्त्य भ्रातरम् तथा ।
अगस्त्य वचनात् च एव जग्राह ऐन्द्रम् शरासनम् ॥१-१-४२॥

Slōka 43 / श्लोक ४३

खड्गम् च परम प्रीतः तूणी च अक्षय सायकौ ।
वसतः तस्य रामस्य वने वन चरैः सह ॥१-१-४३॥

Slōka 44 / श्लोक ४४

ऋषयः अभ्यागमन् सर्वे वधाय असुर रक्षसाम् ।
स तेषाम् प्रति शुश्राव राक्षसानाम् तथा वने ॥१-१-४४॥

Slōka 45 / श्लोक ४५

प्रतिज्ञातः च रामेण वधः संयति रक्षसाम् ।
ऋषीणाम् अग्नि कल्पानाम् दंडकारण्य वासीनाम् ॥१-१-४५॥

Slōka 46 / श्लोक ४६

तेन तत्र एव वसता जनस्थान निवासिनी ।
विरूपिता शूर्पणखा राक्षसी काम रूपिणी ॥१-१-४६॥

Slōka 47 / श्लोक ४७

ततः शूर्पणखा वाक्यात् उद्युक्तान् सर्व राक्षसान् ।
खरम् त्रिशिरसम् च एव दूषणम् च एव राक्षसम् ॥१-१-४७॥

Slōka 48 / श्लोक ४८

निजघान रणे रामः तेषाम् च एव पद अनुगान् ।
वने तस्मिन् निवसता जनस्थान निवासिनाम् ॥१-१-४८॥

Slōka 49 / श्लोक ४९

रक्षसाम् निहतानि असन् सहस्राणि चतुर् दश ।
ततो ज्ञाति वधम् श्रुत्वा रावणः क्रोध मूर्छितः ॥१-१-४९॥

Slōka 50 / श्लोक ५०

सहायम् वरयामास मारीचम् नाम राक्षसम् ।
वार्यमाणः सुबहुशो मारीचेन स रावणः ॥१-१-५०॥

Slōka 51 / श्लोक ५१

न विरोधो बलवता क्षमो रावण तेन ते ।
अनादृत्य तु तत् वाक्यम् रावणः काल चोदितः ॥१-१-५१॥

Slōka 52 / श्लोक ५२

जगाम सह मारीचः तस्य आश्रम पदम् तदा ।
तेन मायाविना दूरम् अपवाह्य नृप आत्मजौ ॥१-१-५२॥

Slōka 53 / श्लोक ५३

जहार भार्याम् रामस्य गृध्रम् हत्वा जटायुषम् ।
गृध्रम् च निहतम् दृष्ट्वा हृताम् श्रुत्वा च मैथिलीम् ॥१-१-५३॥

Slōka 54 / श्लोक ५४

राघवः शोक संतप्तो विललाप आकुल इन्द्रियः ।
ततः तेन एव शोकेन गृध्रम् दग्ध्वा जटायुषम् ॥१-१-५४॥

Slōka 55 / श्लोक ५५

मार्गमाणो वने सीताम् राक्षसम् संददर्श ह ।
कबंधम् नाम रूपेण विकृतम् घोर दर्शनम् ॥१-१-५५॥

Slōka 56 / श्लोक ५६

तम् निहत्य महाबाहुः ददाह स्वर्गतः च सः ।
स च अस्य कथयामास शबरीम् धर्म चारिणीम् ॥१-१-५६॥

Slōka 57 / श्लोक ५७

श्रमणाम् धर्म निपुणाम् अभिगच्छ इति राघव ।
सः अभ्य गच्छन् महातेजाः शबरीम् शत्रु सूदनः ॥१-१-५७॥

Slōka 58 / श्लोक ५८

शबर्या पूजितः सम्यक् रामो दशरथ आत्मजः ।
पंपा तीरे हनुमता संगतो वानरेण ह ॥१-१-५८॥

Slōka 59 / श्लोक ५९

हनुमत् वचनात् च एव सुग्रीवेण समागतः ।
सुग्रीवाय च तत् सर्वम् शंसत् रामो महाबलः ॥१-१-५९॥

Slōka 60 / श्लोक ६०

आदितः तत् यथा वृत्तम् सीतायाः च विशेषतः ।
सुग्रीवः च अपि तत् सर्वम् श्रुत्वा रामस्य वानरः ॥१-१-६०॥

Slōka 61 / श्लोक ६१

चकार सख्यम् रामेण प्रीतः च एव अग्नि साक्षिकम् ।
ततो वानर राजेन वैर अनुकथनम् प्रति ॥१-१-६१॥

Slōka 62 / श्लोक ६२

रामाय आवेदितम् सर्वम् प्रणयात् दुःखितेन च ।
प्रतिज्ञातम् च रामेण तदा वालि वधम् प्रति ॥१-१-६२॥

Slōka 63 / श्लोक ६३

वालिनः च बलम् तत्र कथयामास वानरः ।
सुग्रीवः शंकितः च आसीत् नित्यम् वीर्येण राघवे ॥१-१-६३॥

Slōka 64 / श्लोक ६४

राघवः प्रत्ययार्थम् तु दुंदुभेः कायम् उत्तमम् ।
दर्शयामास सुग्रीवः महापर्वत संनिभम् ॥१-१-६४॥

Slōka 65 / श्लोक ६५

उत्स्मयित्वा महाबाहुः प्रेक्ष्य च अस्ति महाबलः ।
पाद अंगुष्टेन चिक्षेप संपूर्णम् दश योजनम् ॥१-१-६५॥

Slōka 66 / श्लोक ६६

बिभेद च पुनः सालान् सप्त एकेन महा इषुणा ।
गिरिम् रसातलम् चैव जनयन् प्रत्ययम् तथा ॥१-१-६६॥

Slōka 67 / श्लोक ६७

ततः प्रीत मनाः तेन विश्वस्तः स महाकपिः ।
किष्किंधाम् राम सहितो जगाम च गुहाम् तदा ॥१-१-६७॥

Slōka 68 / श्लोक ६८

ततः अगर्जत् हरिवरः सुग्रीवो हेम पिंगलः ।
तेन नादेन महता निर्जगाम हरीश्वरः ॥१-१-६८॥

Slōka 69 / श्लोक ६९

अनुमान्य तदा ताराम् सुग्रीवेण समागतः ।
निजघान च तत्र एनम् शरेण एकेन राघवः ॥१-१-६९॥

Slōka 70 / श्लोक ७०

ततः सुग्रीव वचनात् हत्वा वालिनम् आहवे ।
सुग्रीवम् एव तत् राज्ये राघवः प्रत्यपादयत् ॥१-१-७०॥

Slōka 71 / श्लोक ७१

स च सर्वान् समानीय वानरान् वानरर्षभः ।
दिशः प्रस्थापयामास दिदृक्षुः जनक आत्मजाम् ॥१-१-७१॥

Slōka 72 / श्लोक ७२

ततो गृध्रस्य वचनात् संपातेः हनुमान् बली ।
शत योजन विस्तीर्णम् पुप्लुवे लवण अर्णवम् ॥१-१-७२॥

Slōka 73 / श्लोक ७३

तत्र लंकाम् समासाद्य पुरीम् रावण पालिताम् ।
ददर्श सीताम् ध्यायन्तीम् अशोक वनिकाम् गताम् ॥१-१-७३॥

Slōka 74 / श्लोक ७४

निवेदयित्वा अभिज्ञानम् प्रवृत्तिम् च निवेद्य च ।
समाश्वास्य च वैदेहीम् मर्दयामास तोरणम् ॥१-१-७४॥

Slōka 75 / श्लोक ७५

पंच सेन अग्रगान् हत्वा सप्त मंत्रि सुतान् अपि ।
शूरम् अक्षम् च निष्पिष्य ग्रहणम् समुपागमत् ॥१-१-७५॥

Slōka 76 / श्लोक ७६

अस्त्रेण उन्मुक्तम् आत्मानम् ज्ञात्वा पैतामहात् वरात् ।
मर्षयन् राक्षसान् वीरो यन्त्रिणः तान् यदृच्छया ॥१-१-७६॥

Slōka 77 / श्लोक ७७

ततो दग्ध्वा पुरीम् लंकाम् ऋते सीताम् च मैथिलीम् ।
रामाय प्रियम् आख्यातुम् पुनः आयात् महाकपिः ॥१-१-७७॥

Slōka 78 / श्लोक ७८

सः अभिगम्य महात्मानम् कृत्वा रामम् प्रदक्षिणम् ।
न्यवेदयत् अमेयात्मा दृष्टा सीता इति तत्त्वतः ॥१-१-७८॥

Slōka 79 / श्लोक ७९

ततः सुग्रीव सहितो गत्वा तीरम् महा उदधेः ।
समुद्रम् क्षोभयामास शरैः आदित्य सन्निभैः ॥१-१-७९॥

Slōka 80 / श्लोक ८०

दर्शयामास च आत्मानम् समुद्रः सरिताम् पतिः ।
समुद्र वचनात् च एव नलम् सेतुम् अकारयत् ॥१-१-८०॥

Slōka 81 / श्लोक ८१

तेन गत्वा पुरीम् लंकाम् हत्वा रावणम् आहवे ।
रामः सीताम् अनुप्राप्य पराम् व्रीडाम् उपागमत् ॥१-१-८१॥

Slōka 82 / श्लोक ८२

ताम् उवाच ततः रामः परुषम् जन संसदि ।
अमृष्यमाणा सा सीता विवेश ज्वलनम् सती ॥१-१-८२॥

Slōka 83 / श्लोक ८३

ततः अग्नि वचनात् सीताम् ज्ञात्वा विगत कल्मषाम् ।
कर्मणा तेन महता त्रैलोक्यम् स चराचरम् ॥१-१-८३॥

Slōka 84 / श्लोक ८४

स देवर्षि गणम् तुष्टम् राघवस्य महात्मनः ॥बभौ रामः संप्रहृष्टः पूजितः सर्व देवतैः ॥१-१-८४॥

Slōka 85 / श्लोक ८५

अभ्यषिच्य च लंकायाम् राक्षस इन्द्रम् विभीषणम् ।
कृतकृत्यः तदा रामो विज्वरः प्रमुमोद ह ॥१-१-८५॥

Slōka 86 / श्लोक ८६

देवताभ्यो वराम् प्राप्य समुत्थाप्य च वानरान् ।
अयोध्याम् प्रस्थितः रामः पुष्पकेण सुहृत् वृतः ॥१-१-८६॥

Slōka 87 / श्लोक ८७

भरद्वाज आश्रमम् गत्वा रामः सत्यपराक्रमः ।
भरतस्य अंतिकम् रामो हनूमंतम् व्यसर्जयत् ॥१-१-८७॥

Slōka 88 / श्लोक ८८

पुनः आख्यायिकाम् जल्पन् सुग्रीव सहितः तदा ।
पुष्पकम् तत् समारूह्य नंदिग्रामम् ययौ तदा ॥१-१-८८॥

Slōka 89 / श्लोक ८९

नंदिग्रामे जटाम् हित्वा भ्रातृभिः सहितो अनघः ।
रामः सीताम् अनुप्राप्य राज्यम् पुनः अवाप्तवान् ॥१-१-८९॥

Slōka 90 / श्लोक ९०

प्रहृष्टो मुदितो लोकः तुष्टः पुष्टः सुधार्मिकः ।
निरामयो हि अरोगः च दुर्भिक्ष भय वर्जितः ॥१-१-९०॥

Slōka 91 / श्लोक ९१

न पुत्र मरणम् केचित् द्रक्ष्यन्ति पुरुषाः क्वचित् ।
नार्यः च अविधवा नित्यम् भविष्यन्ति पति व्रताः ॥१-१-९१॥

Slōka 92 / श्लोक ९२

न च अग्निजम् भयम् किन्चित् न अप्सु मज्जन्ति जन्तवः ।
न वातजम् भयम् किन्चित् न अपि ज्वर कृतम् तथा ॥१-१-९२॥

Slōka 93 / श्लोक ९३

न च अपि क्षुत् भयम् तत्र न तस्कर भयम् तथा ।
नगराणि च राष्ट्राणि धन धान्य युतानि च ॥१-१-९३॥

Slōka 94 / श्लोक ९४

नित्यम् प्रमुदिताः सर्वे यथा कृत युगे तथा ।
अश्वमेध शतैः इष्ट्वा तथा बहु सुवर्णकैः ॥१-१-९४॥

Slōka 95 / श्लोक ९५

गवाम् कोट्ययुतम् दत्त्वा विद्वभ्यो विधि पूर्वकम् ।
असंख्येयम् धनम् दत्त्वा ब्राह्मणेभो महायशाः ॥१-१-९५॥

Slōka 96 / श्लोक ९६

राज वंशान् शत गुणान् स्थाप इष्यति राघवः ।
चातुर् वर्ण्यम् च लोके अस्मिन् स्वे स्वे धर्मे नियोक्ष्यति ॥१-१-९६॥

Slōka 97 / श्लोक ९७

दश वर्ष सहस्राणि दश वर्ष शतानि च ।
रामो राज्यम् उपासित्वा ब्रह्म लोकम् प्रयास्यति ॥१-१-९७॥

Slōka 98 / श्लोक ९८

इदम् पवित्रम् पापघ्नम् पुण्यम् वेदैः च संमितम् ।
यः पठेत् राम चरितम् सर्व पापैः प्रमुच्यते ॥१-१-९८॥

Slōka 99 / श्लोक ९९

एतत् आख्यानम् आयुष्यम् पठन् रामायणम् नरः ।
स पुत्र पौत्रः स गणः प्रेत्य स्वर्गे महीयते ॥१-१-९९॥

Slōka 100 / श्लोक १००

पठन् द्विजो वाक् ऋषभत्वम् ईयात् ।
स्यात् क्षत्रियो भूमि पतित्वम् ईयात् ॥वणिक् जनः पण्य फलत्वम् ईयात् ।जनः च शूद्रो अपि महत्त्वम् ईयात् ॥१-१-१००॥