किष्किन्धाकाण्डम्डम्
Chapter 31 / सर्गः ३१
Slōka 1 / श्लोक १
Slōka 1
स कामिनम् दीनम् अदीन सत्त्वःशोक अभिपन्नम् समुदीर्ण कोपम् ।
नरेन्द्र सूनुर् नरदेव पुत्रम्रामानुजः पूर्वजम् इति उवाच ॥४-३१-१॥
Slōka 2 / श्लोक २
Slōka 2
न वानरः स्थास्यति साधु वृत्तेन मन्यते कर्म फल अनुषंगान् ।
न भोक्ष्यते वानर राज्य लक्ष्मीम्तथा हि न अभिक्रमते अस्य बुद्धिः ॥४-३१-२॥
Slōka 3 / श्लोक ३
Slōka 3
मति क्षयात् ग्राम्य सुखेषु सक्तःतव प्रसाद अप्रतिकार बुद्धिः ।
हतो अग्रजम् पश्यतु वालिनम्न राज्यम् एवम् विगुणस्य देयम् ॥४-३१-३॥
Slōka 4 / श्लोक ४
Slōka 4
न धारये कोपम् उदीर्ण वेगम्निहन्मि सुग्रीवम् असत्यम् अद्य ।
हरि प्रवीरैः सह वालि पुत्रोनरेन्द्र पुत्र्या विचयम् करोतु ॥४-३१-४॥
Slōka 5 / श्लोक ५
Slōka 5
तम् आत्त बाण आसनम् उत्पतंतम्निवेदित अर्थम् रण चण्ड कोपम् ।
उवच रामः पर वीर हन्तास्व वेक्षितम् स अनुनयम् च वाक्यम् ॥४-३१-५॥
Slōka 6 / श्लोक ६
Slōka 6
न हि वै त्वत् विधो लोके पापम् एवम् समाचरेत् ।
कोपम् आर्येण यो हन्ति स वीरः पुरुषोत्तमः ॥४-३१-६॥
Slōka 7 / श्लोक ७
Slōka 7
न इदम् अत्र त्वया ग्राह्यम् साधु वृत्तेन लक्ष्मण ।
ताम् प्रीतिम् अनुवर्तस्व पूर्व वृत्तम् च संगतम् ॥४-३१-७॥
Slōka 8 / श्लोक ८
Slōka 8
साम उपहितया वाचा रूक्षाणि परिवर्जयन् ।
वक्तुम् अर्हसि सुग्रीवम् व्यतीतम् काल पर्यये ॥४-३१-८॥
Slōka 9 / श्लोक ९
Slōka 9
सो अग्रजेन अनुशिष्ट अर्थो यथावत् पुरुषर्षभः ।
प्रविवेश पुरीम् वीरो लक्ष्मणः पर वीर हा ॥४-३१-९॥
Slōka 10 / श्लोक १०
Slōka 10
ततः शुभ मतिः प्राज्ञो भ्रातुः प्रियहितेरतः ।
लक्ष्मणः प्रतिसंरब्धो जगाम भवनम् कपेः ॥४-३१-१०॥
Slōka 11 / श्लोक ११
Slōka 11
शक्र बाणासन प्रख्यम् धनुः कालांतक उपमः ।
प्रगृह्य गिरि शृंगाभम् मन्दरः सानुमान् इव ॥४-३१-११॥
Slōka 12 / श्लोक १२
Slōka 12
यथा उक्त कारी वचनम् उत्तरम् चैव स उत्तरम् ।
बृहस्पति समो बुद्ध्या मत्त्वा रामानुजः तदा ॥४-३१-१२॥
Slōka 13 / श्लोक १३
Slōka 13
काम क्रोध समुत्थेन भ्रातुः कोपाग्निना वृतः ।
प्रभंजन इव अप्रीतः प्रययौ लक्ष्मणः तदा ॥४-३१-१३॥
Slōka 14 / श्लोक १४
Slōka 14
साल ताल अश्व कर्णाम् च तरसा पातयन् बलात् ।
पर्यस्यन् गिरि कूटानि द्रुमान् अन्याम् च वेगितः ॥४-३१-१४॥
Slōka 15 / श्लोक १५
Slōka 15
शिलाः च शकली कुर्वन् पद्भ्याम् गज इव आशु गः ।
दूरम् एक पदम् त्यक्त्वा ययौ कार्यवशात् द्रुतम् ॥४-३१-१५॥
Slōka 16 / श्लोक १६
Slōka 16
ताम् अपश्यत् बल आकीर्णाम् हरिराज महापुरीम् ।
दुर्गाम् इक्ष्वाकु शार्दूलः किष्किंधाम् गिरि संकटे ॥४-३१-१६॥
Slōka 17 / श्लोक १७
Slōka 17
रोषात् प्रस्फुरमाण ओष्ठः सुग्रीवम् प्रति लक्ष्मणः ।
ददर्श वानरान् भीमान् किष्किंधाया बहिः चरान् ॥४-३१-१७॥
Slōka 18 / श्लोक १८
Slōka 18
तम् दृष्ट्वा वानराः सर्वे लक्ष्मणम् पुरुषर्षभम्शैल शृंगाणि शतशः प्रवृद्धाम् च महीरुहान् ।
जगृहुः कुंजर प्रख्या वानराः पर्वत अंतरे ॥४-३१-१८॥
Slōka 19 / श्लोक १९
Slōka 19
तान् गृहीत प्रहरणान् सर्वान् दृष्ट्वा तु लक्ष्मणः ।
बभूव द्विगुणम् क्रुद्धो बहु इंधन इव अनलः ॥४-३१-१९॥
Slōka 20 / श्लोक २०
Slōka 20
तम् ते भयपरीत अंगाः ख्सुब्धम् दृष्ट्वा प्लवंगमाः ।
काल मृत्यु युगांताअभम् शतशो विद्रुता दिशः ॥४-३१-२०॥
Slōka 21 / श्लोक २१
Slōka 21
ततः सुग्रीव भवनम् प्रविश्य हरिपुंगवाः ।
क्रोधम् आगमनम् चैव लक्ष्मणस्य न्यवेदयन् ॥४-३१-२१॥
Slōka 22 / श्लोक २२
Slōka 22
तारया सहितः कामी सक्तः कपिवृषः तदा ।
न तेषाम् कपि वीराणाम् शुश्राव वचनम् तदा ॥४-३१-२२॥
Slōka 23 / श्लोक २३
Slōka 23
ततः सचिव संदिष्टा हरयो रोमहर्षणाः ।
गिरि कुंजर मेघ आभा नगर्या निर्ययुः तदा ॥४-३१-२३॥
Slōka 24 / श्लोक २४
Slōka 24
नख दंष्ट्र आयुधा सर्वे वीराः विकृत दर्शनाः ।
सर्वे शार्दूल दर्पाः च सर्वे च विकृत आननाः ॥४-३१-२४॥
Slōka 25 / श्लोक २५
Slōka 25
दश नाग बलाः केचित् केचित् दश गुणोत्तराः ।
केचित् नाग सहस्रस्य बभूवुः तुल्य वर्चसः ॥४-३१-२५॥
Slōka 26 / श्लोक २६
Slōka 26
ततः तैः कपिभिर् व्याप्ताम् द्रुम हस्तैर् महाबलैः ।
अपश्यत् लक्ष्मणः क्रुद्धः किष्किंधाम् ताम् दुरासदम् ॥४-३१-२६॥
Slōka 27 / श्लोक २७
Slōka 27
ततः ते हरयः सर्वे प्राकार परिख अंतरात् ।
निष्क्रम्य उदग्र सत्त्वाः तु तस्थुर् आविष्कृतम् तदा ॥४-३१-२७॥
Slōka 28 / श्लोक २८
Slōka 28
सुग्रीवस्य प्रमादम् च पूर्वजस्य अर्थम् आत्मवान् ।
दृष्ट्वा कोप वशम् वीरः पुनर् एव जगाम सः ॥४-३१-२८॥
Slōka 29 / श्लोक २९
Slōka 29
स दीर्घ उष्ण महा उच्छ्वासः कोप संरक्त लोचनः ।
बभूव नर शार्दूल स धूम इव पावकः ॥४-३१-२९॥
Slōka 30 / श्लोक ३०
Slōka 30
बाण शल्य स्फुरत् जिह्वः सायक आसन भोगवान् ।
स्व तेजो विष संघातः पंच आस्य इव पन्नगः ॥४-३१-३०॥
Slōka 31 / श्लोक ३१
Slōka 31
तम् दीप्तम् इव कालाग्निम् नागेन्द्रम् इव कोपितम् ।
समासाद्य अंगदः त्रासात् विषादम् अगमत् परम् ॥४-३१-३१॥
Slōka 32 / श्लोक ३२
Slōka 32
सो अंगदम् रोष ताम्राक्षः संदिदेश महायशाः ।
सुग्रीवः कथ्यताम् वत्स मम आगमनम् इति उत ॥४-३१-३२॥
Slōka 33 / श्लोक ३३
Slōka 33
एष रामानुजः प्राप्तः त्वत् सकाशम् अरिन्दमः ।
भ्रातुर् व्यसन संतप्तो द्वारि तिष्ठति लक्ष्मणः ॥४-३१-३३॥
Slōka 34 / श्लोक ३४
Slōka 34
तस्य वाक्यम् यदि रुचिः क्रियताम् साधु वानरः ।
इति उक्त्वा शीघ्रम् आगच्छ वत्स वाक्यम् अरिन्दम ॥४-३१-३४॥
Slōka 35 / श्लोक ३५
Slōka 35
लक्ष्मणस्य वचः श्रुत्वा शोकाविष्टो अंगदो अब्रवीत् ।
पितुः समीपम् आगम्य सौमित्रिः अयम् आगतः ॥४-३१-३५॥
Slōka 36 / श्लोक ३६
Slōka 36
अथ अंगदः तस्य सुतीव्र वाचासंभ्रांत भावः परिदीन वक्त्रः ।
निर्गत्य पूर्वम् नृपतेः तरस्वीततो रुमायाः चरणौ ववन्दे ॥४-३१-३६॥
Slōka 37 / श्लोक ३७
Slōka 37
संगृह्य पादौ पितुः उग्रतेजाजग्राह मातुः पुनर् एव पादौ ।
पादौ रुमायाः च निपीडयित्वानिवेदयामास ततः तत् अर्थम् ॥४-३१-३७॥
Slōka 38 / श्लोक ३८
Slōka 38
स निद्रा मद संवीतो वानरो न विबुद्धवान् ।
बभूव मद मत्तः च मदनेन च मोहितः ॥४-३१-३८॥
Slōka 39 / श्लोक ३९
Slōka 39
ततः किल किलाम् चक्रुः लक्ष्मणम् प्रेक्ष्य वानराः ।
प्रसादयन्तः तम् क्रुद्धम् भय मोहित चेतसः ॥४-३१-३९॥
Slōka 40 / श्लोक ४०
Slōka 40
ते महा ओघ निभम् दृष्ट्वा वज्र अशनि सम स्वनम् ।
सिंह नादम् समम् चक्रुर् लक्ष्मणस्य समीपतः ॥४-३१-४०॥
Slōka 41 / श्लोक ४१
Slōka 41
तेन शब्देन महता प्रत्यबुध्यत वानरः ।
मद विह्वल ताम्राक्षो व्याकुल स्रग्वि भूषणः ॥४-३१-४१॥
Slōka 42 / श्लोक ४२
Slōka 42
अथ अंगद वचः श्रुत्वा तेन एव च समागतौ ।
मंत्रिणो वानरेन्द्रस्य सम्मत उदार दर्शिनौ ॥४-३१-४२॥
Slōka 43 / श्लोक ४३
Slōka 43
प्लक्षः च एव प्रभावः च मंत्रिणौ अर्थ धर्मयोः ।
वक्तुम् उच्चावचम् प्राप्तम् लक्ष्मणम् तौ शशंसतुः ॥४-३१-४३॥
Slōka 44 / श्लोक ४४
Slōka 44
प्रसादयित्वा सुग्रीवम् वचनैः स अर्थ निश्चितैः ।
आसीनम् पर्युपासीनौ यथा शक्रम् मरुत्पतिम् ॥४-३१-४४॥
Slōka 45 / श्लोक ४५
Slōka 45
सत्य संधौ महाभागौ भ्रातरौ राम लक्ष्मणौ ।
वयस्य भावम् संप्राप्तौ राज्य अर्हौ राज्य दायिनौ ॥४-३१-४५॥
Slōka 46 / श्लोक ४६
Slōka 46
तयोः एको धनुष्पाणिर् द्वारि तिष्ठति लक्ष्मणः ।
यस्य भीताः प्रवेपन्ते नादान् मुंचन्ति वानराः ॥४-३१-४६॥
Slōka 47 / श्लोक ४७
Slōka 47
स एष राघव भ्राता लक्ष्मणो वाक्य सारथिः ।
व्यवसाय रथः प्राप्तः तस्य रामस्य शासनात् ॥४-३१-४७॥
Slōka 48 / श्लोक ४८
Slōka 48
अयम् च तनयो राजन् ताराया दयितो अंगदः ।
लक्ष्मणेन सकाशम् ते प्रेषितः त्वरया अनघ ॥४-३१-४८॥
Slōka 49 / श्लोक ४९
Slōka 49
सः अयम् रोष परीताक्षो द्वारि तिष्ठति वीर्यवान् ।
वानरान् वानरपते चक्षुसा निर्दहन इव ॥४-३१-४९॥
Slōka 50 / श्लोक ५०
Slōka 50
तस्य मूर्ध्ना प्रणम्य त्वम् स पुत्र सह बान्धवः ।
गच्छ शीघ्रम् महाराज रोषो हि अद्य उपशम्यताम् ॥४-३१-५०॥
Slōka 51 / श्लोक ५१
Slōka 51
यथा आह रामो धर्मात्मा तत् कुरुष्व समाहितः ।
राजन् तिष्ठ स्व समये भव सत्य प्रतिश्रवः ॥४-३१-५१॥