अयोध्याकाण्डम्
Chapter 24 / सर्गः २४
Slōka 1 / श्लोक १
तम् समीक्ष्य तु अवहितम् पितुर् निर्देश पालने ।
कौसल्या बाष्प सम्रुद्धा वचो धर्मिष्ठम् अब्रवीत् ॥२-२४-१॥
Slōka 2 / श्लोक २
अदृष्ट दुह्खो धर्मात्मा सर्व भूत प्रियम् वदः ।
मयि जातः दशरथात् कथम् उन्चेन वर्तयेत् ॥२-२४-२॥
Slōka 3 / श्लोक ३
यस्य भृत्याः च दासाः च मृष्टानि अन्नानि भुन्जते ।
कथम् स भोक्ष्यते नाथो वने मूल फलानि अयम् ॥२-२४-३॥
Slōka 4 / श्लोक ४
क एतत् श्रद्दधेत् श्रुत्वा कस्य वा न भवेद् भयम् ।
गुणवान् दयितः राज्ञो राघवो यद् विवास्यते ॥२-२४-४॥
Slōka 5 / श्लोक ५
नूनम् तु बलवान् लोके कृतान्तः सर्वमादिशन् ।
लोके रामाभिरामस्त्वम् वनम् यत्र गमिष्यसि ॥२-२४-५॥
Slōka 6 / श्लोक ६
अयम् तु मामात्मभवस्तवादर्शनमारुतः ।
विलापदुःखसमिधो रुदिताश्रुहुताहुतिः ॥२-२४-६॥
Slōka 7 / श्लोक ७
चिन्ताबाष्पमहाधूस्तवागमनचिन्तजः ।
कर्शयित्वा भृशम् पुत्र निश्वासायाससम्भवः ॥२-२४-७॥
Slōka 8 / श्लोक ८
त्वया विहीनाम् इह माम् शोक अग्निर् अतुलो महान् ।
प्रधक्ष्यति यथा कक्षम् चित्र भानुर् हिम अत्यये ॥२-२४-८॥
Slōka 9 / श्लोक ९
कथम् हि धेनुः स्वम् वत्सम् गच्चन्तम् न अनुगच्चति ।
अहम् त्वा अनुगमिष्यामि यत्र पुत्र गमिष्यसि ॥२-२४-९॥
Slōka 10 / श्लोक १०
तथा निगदितम् मात्रा तत् वाक्यम् पुरुष Rषभः ।
श्रुत्वा रामः अब्रवीद् वाक्यम् मातरम् भृश दुह्खिताम्।कैकेय्या वन्चितः राजा मयि च अरण्यम् आश्रिते ।भवत्या च परित्यक्तः न नूनम् वर्तयिष्यति ॥२-२४-१०॥
Slōka 11 / श्लोक ११
भर्तुः किल परित्यागो नृशम्सः केवलम् स्त्रियाः ।
स भवत्या न कर्तव्यो मनसा अपि विगर्हितः ॥२-२४-११॥
Slōka 12 / श्लोक १२
यावज् जीवति काकुत्स्थः पिता मे जगती पतिः ।
शुश्रूषा क्रियताम् तावत् स हि धर्मः सनातनः ॥२-२४-१२॥
Slōka 13 / श्लोक १३
एवम् उक्ता तु रामेण कौसल्या शुभ दर्शना ।
तथा इति उवाच सुप्रीता रामम् अक्लिष्ट कारिणम् ॥२-२४-१३॥
Slōka 14 / श्लोक १४
एवम् उक्तः तु वचनम् रामः धर्मभ्Rताम् वरः ।
भूयः ताम् अब्रवीद् वाक्यम् मातरम् भृश दुह्खिताम् ॥२-२४-१४॥
Slōka 15 / श्लोक १५
मया चैव भवत्या च कर्तव्यम् वचनम् पितुः ।
राजा भर्ता गुरुः श्रेष्ठः सर्वेषाम् ईश्वरः प्रभुः ॥२-२४-१५॥
Slōka 16 / श्लोक १६
इमानि तु महा अरण्ये विह्Rत्य नव पन्च च ।
वर्षाणि परम प्रीतः स्थास्यामि वचने तव ॥२-२४-१६॥
Slōka 17 / श्लोक १७
एवम् उक्ता प्रियम् पुत्रम् बाष्प पूर्ण आनना तदा ।
उवाच परम आर्ता तु कौसल्या पुत्र वत्सला ॥२-२४-१७॥
Slōka 18 / श्लोक १८
आसाम् राम सपत्नीनाम् वस्तुम् मध्ये न मे क्षमम् ।
नय माम् अपि काकुत्स्थ वनम् वन्यम् म्Rगीम् यथा ॥२-२४-१८॥
Slōka 19 / श्लोक १९
यदि ते गमने बुद्धिः कृता पितुर् अपेक्षया ।
ताम् तथा रुदतीम् रामः रुदन् वचनम् अब्रवीत् ॥२-२४-१९॥
Slōka 20 / श्लोक २०
जीवन्त्या हि स्त्रिया भर्ता दैवतम् प्रभुर् एव च ।
भवत्या मम चैव अद्य राजा प्रभवति प्रभुः ।भरतः च अपि धर्मात्मा सर्व भूत प्रियम् वदः ॥२-२४-२०॥
Slōka 21 / श्लोक २१
भवतीम् अनुवर्तेत स हि धर्म रतः सदा ।
यथा मयि तु निष्क्रान्ते पुत्र शोकेन पार्थिवः ॥२-२४-२१॥
Slōka 22 / श्लोक २२
यथा मयि तु निष्क्रान्ते पुत्रशोकेन पार्थिवः ॥२-२४-२२॥
Slōka 23 / श्लोक २३
श्रमम् न अवाप्नुयात् किम्चित् अप्रमत्ता तथा कुरु ।
दारुणश्चाप्ययम् शोको यथैनम् न विनाशयेत् ॥२-२४-२३॥
Slōka 24 / श्लोक २४
राज्ञो वृद्धस्य सततम् हितम् चर समाहिता ।
व्रत उपवास निरता या नारी परम उत्तमा ॥२-२४-२४॥
Slōka 25 / श्लोक २५
भर्तारम् न अनुवर्तेत सा च पाप गतिर् भवेत् ।
भर्तुः शुश्रूषया नारी लभते स्वर्गमु त्तमम् ॥२-२४-२५॥
Slōka 26 / श्लोक २६
अपि या निर्नमस्कारा निवृत्ता देवपूजनात् ।
शुश्रूषम् एव कुर्वीत भर्तुः प्रिय हिते रता ॥२-२४-२६॥
Slōka 27 / श्लोक २७
एष धर्मः पुरा द्Rष्टः लोके वेदे श्रुतः स्म्Rतः ।
अग्निकार्येषु च सदा सुमनोभिश्च देवताः ॥२-२४-२७॥
Slōka 28 / श्लोक २८
पूज्याः ते मत् क्Rते देवि ब्राह्मणाः चैव सुव्रताः ।
एवम् कालम् प्रतीक्षस्व मम आगमन कान्क्षिणी ॥२-२४-२८॥
Slōka 29 / श्लोक २९
प्राप्स्यसे परमम् कामम् मयि प्रत्यागते सति ।
प्राप्स्यसे परमम् कामम् मयि प्रत्यागते सति ॥२-२४-२९॥
Slōka 30 / श्लोक ३०
यदि धर्मभ्Rताम् श्रेष्ठो धारयिष्यति जीवितम् ।
एवम् उक्ता तु रामेण बाष्प पर्याकुल ईक्षणा ॥२-२४-३०॥
Slōka 31 / श्लोक ३१
कौसल्या पुत्र शोक आर्ता रामम् वचनम् अब्रवीत् ।
गमने सुकृताम् बुद्धिम् न ते शक्नोमि पुत्रक ॥२-२४-३१॥
Slōka 32 / श्लोक ३२
विनिवर्तयितुम् वीर नूनम् कालो दुरत्ययः ।
गच्च पुत्र त्वम् एक अग्रः भद्रम् ते अस्तु सदा विभो ॥२-२४-३२॥
Slōka 33 / श्लोक ३३
पुनस्त्वयि निवृत्ते तु भविष्यामि गतक्लमा ।
प्रत्यागते महाभागे कृतार्थे चरितव्रते ॥२-२४-३३॥
Slōka 34 / श्लोक ३४
पितुरानृण्यताम् प्राप्तेत्वयि लप्स्ये परम् सुखम् ।
कृतान्तस्य गतिः पुत्र दुर्विभाव्या सदा भुवि ॥२-२४-३४॥
Slōka 35 / श्लोक ३५
यस्त्वा सम्चोदयति मे वच आच्चिद्य राघव ।
गच्छेदानीम् महाबाहो क्षेमेण पुनरागतः ॥२-२४-३५॥
Slōka 36 / श्लोक ३६
नन्दयिष्यसि माम् पुत्रः साम्ना वाक्येन चारुणा ।
अपीदानीम् स कालः स्स्याद्वनात्प्रत्यागतम् पुनः ॥२-२४-३६॥
Slōka 37 / श्लोक ३७
यत्त्वाम् पुत्रकः पश्येयम् जटावल्कधारिणम् ।
तथा हि रामम् वन वास निश्चितम् ।ददर्श देवी परमेण चेतसा ।उवाच रामम् शुभ लक्षणम् वचो।बभूव च स्वस्त्ययन अभिकान्क्षिणी ॥२-२४-३७॥