बालकाण्डम्
Chapter 43 / सर्गः ४३
Slōka 1 / श्लोक १
देव देवे गते तस्मिन् सो अंगुष्ठ अग्र निपीडिताम् ।
कृत्वा वसुमतीम् राम वत्सरम् समुपासत ॥१-४३-१॥
Slōka 2 / श्लोक २
अथ संवत्सरे पूर्णे सर्व लोक नमस्कृतः ।
उमापतिः पशुपती राजानम् इदम् अब्रवीत् ॥१-४३-२॥
Slōka 3 / श्लोक ३
प्रीतः ते अहम् नरश्रेष्ठ करिष्यामि तव प्रियम् ।
शिरसा धारयिष्यामि शैलराज सुताम् अहम् ॥१-४३-३॥
Slōka 4 / श्लोक ४
ततो हैमवती ज्येष्ठा सर्व लोक नमस्कृता ।
तदा सा अति महत् रूपम् कृत्वा वेगम् च दुःसहम् ॥१-४३-४॥
Slōka 5 / श्लोक ५
आकाशात् अपतत् राम शिवे शिव शिरस्य् उत ।
अचिन्तयः च सा देवी गंग परम दुर्धरा ॥१-४३-५॥
Slōka 6 / श्लोक ६
विशामि अहम् हि पातालम् स्त्रोतसा गृह्य शंकरम् ।
तस्याः वलेपनम् ज्ञत्व क्रुद्धः तु भगवन् हरः ॥१-४३-६॥
Slōka 7 / श्लोक ७
तिरोभावयितुम् बुद्धिम् चक्रे त्रिनयनः तदा ।
सा तस्मिन् पतिता पुण्या पुण्ये रुद्रस्य मूर्धनि॥१-४३-७॥
Slōka 8 / श्लोक ८
हिमवत् प्रतिमे राम जटा मण्डल गह्वरे ।
सा कथंचित् महीम् गंतुम् न अशक्नोत् यत्नम् आस्थिता ॥१-४३-८॥
Slōka 9 / श्लोक ९
न एव सा निर्गमम् लेभे जटा मण्डल अंततः ।
तत्र एव आबंभ्रमत् देवी संवत्सर गणान् बहून् ॥१-४३-९॥
Slōka 10 / श्लोक १०
ताम् अपश्यन् पुनः तत्र तपः परमम् आस्थितः ।
स तेन तोषितः च असीत् अत्यंतम् रघुनंदन ॥१-४३-१०॥
Slōka 11 / श्लोक ११
विससर्ज ततो गंगाम् हरो बिन्दु सरः प्रति ।
तस्यम् विसृउज्यमानायाम् सप्त स्रोतंसि जज्ञिरे ॥१-४३-११॥
Slōka 12 / श्लोक १२
ह्लादिनी पावनी चैव नलिनी च तथा एव च ।
तिस्रः प्राचीम् दिशम् जग्मुः गंगाः शिव जलाः शुभाः ॥१-४३-१२॥
Slōka 13 / श्लोक १३
सुचक्षुः च एव सीता च सिन्धुः च एव महानदी ।
तिस्रः एता दिशम् जग्मुः प्रतीचीम् तु शुभ उदकाः ॥१-४३-१३॥
Slōka 14 / श्लोक १४
सप्तमी च अन्वगात् तासम् भगीरथ रथम् तदा ।
भगीरथो अपि रजर्षि दिव्यम् स्यंदनम् आस्थितः ॥१-४३-१४॥
Slōka 15 / श्लोक १५
प्रायात् अग्रे महातेजा गंग तम् च अपि अनुव्रजत् ।
गगनात् शंकर शिरः ततो धरणिम् आगता ॥१-४३-१५॥
Slōka 16 / श्लोक १६
असर्पत जलम् तत्र तीव्र शब्द पुरस्कृतम् ।
मत्स्य कच्छप संघैः च शिशुमार गणैः तथा ॥१-४३-१६॥
Slōka 17 / श्लोक १७
पतद्भिः पतितैः च एव व्यरोचत वसुंधरा ।
ततो देव ऋषि गंधर्वा यक्ष सिद्ध गणाः तथा ॥१-४३-१७॥
Slōka 18 / श्लोक १८
व्यलोकयन्त ते तत्र गगनात् गाम् गताम् तदा ।
विमानैः नगर आकारैः हयैः गज वरैः तथा ॥१-४३-१८॥
Slōka 19 / श्लोक १९
पारिप्लव गताः च अपि देवताः तत्र विष्ठिताः ।
तत् अद्भुततमम् लोके गंगा अवतरम् उत्तमम् ॥१-४३-१९॥
Slōka 20 / श्लोक २०
दिदृक्षवो देव गणाः समीयुः अमित ओजसः ।
संपतद्भिः सुर गणैः तेषाम् च आभरण ओजसा ॥१-४३-२०॥
Slōka 21 / श्लोक २१
शत आदित्यम् इव आभाति गगनम् गत तोयदम् ।
शिंशुमार उरग गणैः मीनैः अपि च चंचलैः ॥१-४३-२१॥
Slōka 22 / श्लोक २२
विद्युद्भिः इव विक्षिप्तैः आकाशम् अभवत् तदा ।
पाण्डुरैः सलिल उत्पीडैः कीर्यमाणैः सहस्रधा ॥१-४३-२२॥
Slōka 23 / श्लोक २३
शारद अभ्रैः इव आक्रीणम् गगनम् हंस संप्लवैः ।
क्वचित् द्रुततरम् याति कुटिलम् क्वचित् आयतम् ॥१-४३-२३॥
Slōka 24 / श्लोक २४
विनतम् क्वचित् उद्धूतम् क्वचित् याति शनैः शनैः ।
सलिलेन एव सलिलम् क्वचित् अभ्याहतम् पुनः ॥१-४३-२४॥
Slōka 25 / श्लोक २५
मुहुर् ऊर्ध्व पथम् गत्वा पपात वसुधाम् पुनः ।
तत् शंकर शिरो भ्रष्टम् भ्रष्टम् भूमि तले पुनः ॥१-४३-२५॥
Slōka 26 / श्लोक २६
व्यरोचत तदा तोयम् निर्मलम् गत कल्मषम् ।
तत्र ऋषि गण गन्धर्वा वसुधा तल वासिनः १-४३-२६भव अंग पतितम् तोयम् पवित्रम् इति पस्पृशुः ।शापात् प्रपतिता ये च गगनात् वसुधा तलम् ॥१-४३-२६॥
Slōka 27 / श्लोक २७
कृत्वा तत्र अभिषेकम् ते बभूवुः गत कल्मषाः ।
धूत पापाः पुनः तेन तोयेन अथ शुभ अन्विता ॥१-४३-२७॥
Slōka 28 / श्लोक २८
पुनः आकाशम् आविश्य स्वान् लोकान् प्रतिपेदिरे ।
मुमुदे मुदितो लोकः तेन तोयेन भास्वता ॥१-४३-२८॥
Slōka 29 / श्लोक २९
कृत अभिषेको गंगायाम् बभूव गत कल्मषः ।
भगीरथो राजर्षिः दिव्यम् स्यंदनम् आस्थितः ॥१-४३-२९॥
Slōka 30 / श्लोक ३०
प्रायात् अग्रे महाराजाः तम् गंगा पृष्ठतो अन्वगात् ।
देवाः स ऋषि गणाः सर्वे दैत्य दानव राक्षसाः ॥१-४३-३०॥
Slōka 31 / श्लोक ३१
गन्धर्व यक्ष प्रवराः स किंनर महोरगाः ।
सर्पाः च अप्सरसो राम भगीरथ रथ अनुगाः ॥१-४३-३१॥
Slōka 32 / श्लोक ३२
गंगाम् अन्वगमन् प्रीताः सर्वे जल चराः च ये ।
यतो भगीरथो राजा ततो गंगा यशस्विनी ॥१-४३-३२॥
Slōka 33 / श्लोक ३३
जगाम सरिताम् श्रेष्ठा सर्व पाप प्रणाशिनी ।
ततो हि यजमानस्य जह्नोः अद्भुत कर्मणः ॥१-४३-३३॥
Slōka 34 / श्लोक ३४
गंग संप्लावयामास यज्ञ वाटम् महत्मनः ।
तसया वलेपनम् ज्ञत्व कृद्धो जह्नुः च राघव ॥१-४३-३४॥
Slōka 35 / श्लोक ३५
अपिबत् तु जलम् सर्वम् गंगयाः परम अद्भुतम् ।
ततो देवाः स गंघर्व ऋषयः च सु विस्मिताः ॥१-४३-३५॥
Slōka 36 / श्लोक ३६
पूजयन्ति महत्मनम् जह्नुम् पुरुष सत्तमम् ।
गंगम् च अपि नयन्ति स्म दुहितृत्वे महात्मनः ॥१-४३-३६॥
Slōka 37 / श्लोक ३७
ततः तुष्टः महातेजाः श्रोत्राभ्याम् असृउजत् प्रभुः ।
तस्मात् जह्नु सुता गंग प्रोच्यते जाह्नवी इति च ॥१-४३-३७॥
Slōka 38 / श्लोक ३८
जगाम च पुनः गंग भगीरथ रथ अनुगा ।
सागरम् च अपि संप्रप्ता सा सरित् प्रवरा तदा ॥१-४३-३८॥
Slōka 39 / श्लोक ३९
रसातलम् उपागच्छत् सिद्ध्यर्थम् तस्य कर्मणः ।
भगीरथो अपि रजार्षि गंगम् आदाय यत्नतः ॥१-४३-३९॥
Slōka 40 / श्लोक ४०
पितमहान् भस्म क्रुतम् अपश्यत् गत चेतनः ।
अथ तत् भस्मनाम् राशिम् गंग सलिलम् उत्तमम् ।प्लावयत् पूत पाप्मानः स्वर्गम् प्रप्ता रघु उत्तम ॥१-४३-४०॥