सुन्दरकाण्डम्
Chapter 38 / सर्गः ३८
Slōka 1 / श्लोक १
ततः सकपिशार्दूलस्तेन वाक्येन हर्षितः ।
सीतामुवाच तच्छ्रुत्वा वाक्यं वक्यविशारदः ।। ५.३८.१।।।।
Slōka 2 / श्लोक २
युक्तरूपं त्वया देवि भाषितं शुभदर्शने ।
सदृशं स्त्रीस्वभावस्य साध्वीनां विनयस्य च ।। ५.३८.२।।।।
Slōka 3 / श्लोक ३
स्त्रीत्वं न तु समर्थं हि सागरं व्यतिवर्तितुम् ।
मामधिष्ठाय विस्तीर्णं शतयोजनमायतम् ।। ५.३८.३।।।।
Slōka 4 / श्लोक ४
द्वितीयं कारणं यच्च ब्रवीषि विनयान्विते ।
रामादन्यस्य नार्हामि संस्पर्शमिति जानकि ।। ५.३८.४।।।।
Slōka 5 / श्लोक ५
एतत्ते देवि सदृशं पत्न्यास्तस्य महात्मनः ।
का ह्यन्या त्वामृते देवि ब्रूयाद्वचनमीदृशम् ।। ५.३८.५।।।।
Slōka 6 / श्लोक ६
श्रोष्यते चैव काकुत्स्थः सर्वं निरवशेषतः ।
चोष्टितं यत्त्वया देवि भाषितं मम चाग्रतः ।। ५.३८.६।।।।
Slōka 7 / श्लोक ७
कारणैर्बहुभिर्देवि रामप्रियचिकीर्षया ।
स्नेहप्रस्कन्नमनसा मयैतत् समुदीरितम् ।। ५.३८.७।।।।।
Slōka 8 / श्लोक ८
लङ्काया दुष्प्रवेशत्वाद् दुस्तरत्वान्महोदधेः ।
सामर्थ्यादात्मनश्चैव मयैतत् समुदीरितम् ।। ५.३८.८।।।।
Slōka 9 / श्लोक ९
इच्छामि त्वां समानेतुमद्यैव रघुबन्धुना ।
गुरुस्नेहेन भक्त्या च नान्यथैतदुदाहृतम् ।। ५.३८.९।।।।
Slōka 10 / श्लोक १०
यदि नोत्सहसे यातुं मया सार्धमनिन्दिते ।
अभिज्ञानं प्रयच्छ त्वं जानीयाद्राघवो हि तत् ।। ५.३८.१०।।।।
Slōka 11 / श्लोक ११
एवमुक्ता हनुमता सीता सुरसुतोपमा ।
उवाच वचनं मन्दं बाष्पप्रग्रथिताक्षरम् ।। ५.३८.११।।।।
Slōka 12 / श्लोक १२
इदं श्रेष्ठमभिज्ञानं ब्रूयास्त्वं तु मम प्रियम्।
शैलस्य चित्रकूटस्य पादे पूर्वोत्तरे पुरा ।। ५.३८.१२।।।।
Slōka 13 / श्लोक १३
तापसाश्रमवासिन्याः प्राज्यमूलफलोदके ।
तस्मिन् सिद्धाश्रमे देशे मन्दाकिन्या ह्यदूरतः ।। ५.३८.१३।।।।
Slōka 14 / श्लोक १४
तस्योपवनषण्डेषु नानापुष्पसुगन्धिषु ।
विहृत्य सलिलक्लिन्ना तवाङ्के समुपाविशम् ।। ५.३८.१४।।।।
Slōka 15 / श्लोक १५
ततो मांससमायुक्तो वायसः पर्यतुण्डयत् ।
तमहं लोष्टमुद्यम्य वारयामि स्म वायसम् ।। ५.३८.१५।।।।
Slōka 16 / श्लोक १६
दारयन् स च मां काकस्तत्रैव परिलीयते ।
न चाप्युपारमन्मांसाद्भक्षार्थी बलिभोजनः ।। ५.३८.१६।।।।
Slōka 17 / श्लोक १७
उत्कर्षन्त्यां च रशनां क्रुद्धायां मयि पक्षिणि ।
स्रस्यमाने च वसने ततो दृष्टा त्वया ह्यहम् ।। ५.३८.१७।।।।
Slōka 18 / श्लोक १८
त्वया ऽपहसिता चाहं क्रुद्धा संलज्जिता तदा ।
भक्षगृध्रेन काकेन दारिता त्वामुपागता ।। ५.३८.१८।।.३८.१७।।।।
Slōka 19 / श्लोक १९
आसीनस्य च ते श्रान्ता पुनरुत्सङ्गमाविशम् ।
क्रुद्ध्यन्ती च प्रहृष्टेन त्वया ऽहं परिसान्त्विता ।। ५.३८.१९।।।।
Slōka 20 / श्लोक २०
बाष्पपूर्णमुखी मन्दं चक्षुषी परिमार्जती ।
लक्षिता ऽहं त्वया नाथ वायसेन प्रकोपिता ।। ५.३८.२०।।।।
Slōka 21 / श्लोक २१
परिश्रमात् प्रसुप्ता च राघवाङ्के ऽप्यहं चिरम् ।
पर्यायेण प्रसुप्तश्च ममाङ्के भरताग्रजः ।स तत्र पुनरेवाथ वायसः समुपागमत् ।। ५.३८.२१।।।।
Slōka 22 / श्लोक २२
ततः सुप्तप्रबुद्धां मां रामस्याङ्कात् समुत्थिताम् ।
वायसः सहसा ऽ ऽगम्य विददार स्तनान्तरे ।। ५.३८.२२।।।।
Slōka 23 / श्लोक २३
पुनः पुनरथोत्पत्य विददार स मां भृशम् ।
ततः समुक्षितो रामो मुक्तैः शोणितबिन्दुभिः ।। ५.३८.२३।।।।
Slōka 24 / श्लोक २४
वायसेन ततस्तेन बलवत्क्लिश्यमानया ।
स मया बोधितः श्रीमान् सुखसुप्तः परन्तपः ।। ५.३८.२४।।।।
Slōka 25 / श्लोक २५
स मां दृष्ट्वा महाबाहुर्वितुन्नां स्तनयोस्तदा ।
आशीविष इव क्रुद्धः श्वसन् वाक्यमभाषत ।। ५.३८.२५।।।।
Slōka 26 / श्लोक २६
केन ते नागनासोरु विक्षतं वै स्तनान्तरम् ।
कः क्रीडति सरोषेण पञ्चवक्त्रेण भोगिना ।। ५.३८.२६।।।।
Slōka 27 / श्लोक २७
वीक्षमाणस्ततस्तं वै वायसं समुदैक्षत ।
नखैः सरुधिरैस्तीक्ष्णैर्मामेवाभिमुखं स्थितम् ।। ५.३८.२७।।।।
Slōka 28 / श्लोक २८
पुत्रः किल स शक्रस्य वायसः पततां वरः ।
धरान्तरगतः शीघ्रं पवनस्य गतौ समः ।। ५.३८.२८।।।।
Slōka 29 / श्लोक २९
ततस्तस्मिन् महाबाहुः कोपसंवर्तितेक्षणः ।
वायसे कृतवान् क्रूरां मतिं मतिमतां वरः ।। ५.३८.२९।।।।
Slōka 30 / श्लोक ३०
स दर्भं संस्तराद् गृह्य ब्राह्मेमास्त्रेण योजयत् ।
स दीप्त इव कालाग्रिर्जज्वलाभिमुखो द्विजम् ।। ५.३८.३०।।।।
Slōka 31 / श्लोक ३१
स तं प्रदीप्तं चिक्षेप दर्भं तं वायसं प्रति ।
ततस्तं वायसं दर्भः सो ऽम्बरे ऽनुजगाम ह ।। ५.३८.३१।।।।
Slōka 32 / श्लोक ३२
अनुसृप्तस्तदा काको जगाम विविधां गतिम् ।
लोककाम इमं लोकं सर्वं वै विचचार ह ।। ५.३८.३२।।।।
Slōka 33 / श्लोक ३३
स पित्रा च परित्यक्तः सुरैश्च समहर्षिभिः ।
त्रील्लोकान् संपरिक्रम्य तमेव शरणं गतः ।। ५.३८.३३।।।।
Slōka 34 / श्लोक ३४
स तं निपतितं भूमौ शरण्यः शरणागतम् ।
वधार्हमपि काकुत्स्थः कृपया पर्यपालयत् ।। ५.३८.३४।।।।
Slōka 35 / श्लोक ३५
न शर्म लब्ध्वा तमेव शरणं गतः ।
। ५.३८.३५।।।।
Slōka 36 / श्लोक ३६
परिद्यूनं विषण्णं च स तमायान्तमब्रवीत् ।
मोघं कर्तुं न शक्यं तु ब्राह्ममस्त्रं तदुच्यताम् ।। ५.३८.३६।।।।
Slōka 37 / श्लोक ३७
हिनस्तु दक्षिणाक्षि त्वच्छर इत्यथ सो ऽब्रवीत् ।
ततस्तस्याक्षि काकस्य हिनस्ति स्म स दक्षिणम् ।दत्त्वा स दक्षिणं नेत्रं प्राणेभ्यः परिरक्षितः ।। ५.३८.३७।।।।
Slōka 38 / श्लोक ३८
स रामाय नमस्कृत्वा राज्ञे दशरथाय च ।
विसृष्टस्तेन वीरेण प्रतिपेदे स्वमालयम् ।। ५.३८.३८।।णम् ।।।
Slōka 39 / श्लोक ३९
मत्कृते काकमात्रे तु ब्रह्मास्त्रं समुदीरितम् ।
कर्माद्यो मां हरत्त्वत्तः क्षमसे तं महीपते ।। ५.३८.३९।।।।
Slōka 40 / श्लोक ४०
स कुरुष्व महोत्साहः कृपां मयि नरर्षभ ।
त्वया नाथवती नाथ ह्यनाथा इव दृश्यते ।। ५.३८.४०।।।।
Slōka 41 / श्लोक ४१
आनृशंस्यं परो धर्मस्त्वत्त एव मया श्रुतः ।
। ५.३८.४१।।।।
Slōka 42 / श्लोक ४२
जानामि त्वां महावीर्यं महोत्साहं महाबलम् ।
अपारपारमक्षोभ्यं गाम्भीर्यात् सागरोपमम् ।भर्तारं ससमुद्रायाधरण्या वासवोपमम् ।। ५.३८.४२।।।।
Slōka 43 / श्लोक ४३
एवमस्त्रविदां श्रेष्ठः सत्यवान् बलवानपि ।
किमर्थमस्त्रं रक्षस्सु न योजयति राघवः ।। ५.३८.४३।।।।
Slōka 44 / श्लोक ४४
न नागा नापि गन्धर्वा नासुरा न मरुद्गणाः ।
रामस्य समरे वेगं शक्ताः प्रतिसमाधितुम् ।। ५.३८.४४।।।।
Slōka 45 / श्लोक ४५
तस्य वीर्यवतः कश्चिद् यद्यस्ति मयि संभ्रमः ।
किमर्थं न शरैस्तीक्ष्णैः क्षयं नयति राक्षसान् ।। ५.३८.४५।।।।
Slōka 46 / श्लोक ४६
भ्रातुरादेशमादाय लक्ष्मणो वा परन्तपः ।
कस्य हेतोर्न मां वीरः परित्राति महाबलः ।। ५.३८.४६।।।।
Slōka 47 / श्लोक ४७
यदि तौ पुरुषव्याघ्रौ वाय्वग्निसमतेजसौ ।
सुराणामपि दुर्धर्षौ किमर्थं मामुपेक्षतः ।। ५.३८.४७।।।।
Slōka 48 / श्लोक ४८
ममैव दुष्कृतं किंचिन्महदस्ति न संशयः ।
समर्थावपि तौ यन्मां नावेक्षते परन्तपौ ।। ५.३८.४८।।।।
Slōka 49 / श्लोक ४९
वैदह्या वचनं श्रत्वा करुणं साश्रुभाषितम् ।
अथाब्रवीन्महातेजा हनूमान् मारुतात्मजः ।। ५.३८.४९।।।।
Slōka 50 / श्लोक ५०
त्वच्छोकविमुखो रामो देवि सत्येन मे शपे ।
रामे दुःखाभिपन्ने च लक्ष्मणः परितप्यते ।। ५.३८.५०।।।।
Slōka 51 / श्लोक ५१
कथंचिद्भवती दृष्टा न कालः परिशोचितुम् ।
। ५.३८.५१।।।।
Slōka 52 / श्लोक ५२
इमं मुहूर्तं दुःखानां द्रक्ष्यस्यन्तमनिन्दिते ।
तावुभौ पुरुषव्याघ्रौ राजपुत्रौ महाबलौ ।। ५.३८.५२।।।।
Slōka 53 / श्लोक ५३
त्वद्दर्शनकृतोत्साहौ लङ्कां भस्मीकरिष्यतः ।
। ५.३८.५३।।।।
Slōka 54 / श्लोक ५४
हत्वा च समरे क्रूरं रावणं सहबान्धवम् ।
राघवस्त्वां विशालाक्षि नेष्यति स्वां पुरीं प्रति ।ब्रूहि यद्राघवो वाच्यो लक्ष्मणश्च महाबलः ।। ५.३८.५४।।।।
Slōka 55 / श्लोक ५५
सुग्रीवो वापि तेजस्वी हरयो ऽपि समागताः ।
इत्युक्तवति तस्मिंश्च सीता सुरसुतोपमा ।उवाच सोकसन्तप्ता हनुमन्तं प्लवङ्गमम् ।। ५.३८.५५।।।।
Slōka 56 / श्लोक ५६
कौसल्या लोकभर्तारं सुषुवे यं मनस्विनी ।
तं ममार्थे सुखं पृच्छ शिरसा चाभिवादय ।। ५.३८.५६।।।।
Slōka 57 / श्लोक ५७
स्रजश्च सर्वरत्नानि प्रिया याश्च वराङ्गनाः ।
ऐश्वर्यं च विशालायां पृथिव्यामपि दुर्लभम् ।। ५.३८.५७।।।।
Slōka 58 / श्लोक ५८
पितरं मातरं चैव संमान्याभिप्रसाद्य च ।
अनुप्रव्रजितो रामं सुमित्रा येन सुप्रजाः ।। ५.३८.५८।।।।
Slōka 59 / श्लोक ५९
आनुकूल्येन धर्मात्मा त्यक्त्वा सुखमनुत्तमम् ।
अनुगच्छति काकुत्स्थं भ्रातरं पालयन् वने ।। ५.३८.५९।।।।
Slōka 60 / श्लोक ६०
संहस्कन्धो महाबाहुर्मनस्वी प्रियदर्शनः ।
पितृवद्वर्तते रामे मातृवन्मां समाचरन् ।। ५.३८.६०।।।।
Slōka 61 / श्लोक ६१
ह्रियमाणां तदा वीरो न तु मां वेद लक्ष्मणः ।
। ५.३८.६१।।।।
Slōka 62 / श्लोक ६२
वृद्दोपसेवी लक्ष्मीवान् शक्तो न बहु भाषिता ।
राजपुत्रः प्रियः श्रेष्ठः सदृशः श्वशुरस्य मे ।। ५.३८.६२।।।।
Slōka 63 / श्लोक ६३
मम प्रियतरो नित्यं भ्राता रामस्य लक्ष्मणः ।
नियुक्तो धुरि यस्यां तु तामुद्वहति वीर्यवान् ।। ५.३८.६३।।।।
Slōka 64 / श्लोक ६४
यं दृष्ट्वा राघवो नैव वृत्तमार्यमनुस्मरेत् ।
स ममार्थाय कुशलं वक्तव्यो वचनान्मम ।मृदुर्नित्यं शुचिर्दक्षः प्रियो रामस्य लक्ष्मणः ।। ५.३८.६४।।।।
Slōka 65 / श्लोक ६५
यथा हि वानरश्रेष्ठ दुःखक्षयकरो भवेत् ।
त्वमस्मिन् कार्यनिर्योगे प्रमाणं हरिसत्तम ।। ५.३८.६५।।।।
Slōka 66 / श्लोक ६६
राघवस्त्वत्समारम्भान्मयि यत्नपरो भवेत् ।
। ५.३८.६६।।।।
Slōka 67 / श्लोक ६७
इदं ब्रूयाश्च मे नाथं शूरं रामं पुनः पुनः ।
जीवितं धारयिष्यामि मासं दशरथात्मज ।। ५.३८.६७।।।।
Slōka 68 / श्लोक ६८
ऊर्ध्वं मासान्न जीवेयं सत्येनाहं ब्रवीमि ते ।
रावणेनोपरुद्धां मां निकृत्या पापकर्मणा ।। ५.३८.६८।।।।
Slōka 69 / श्लोक ६९
त्रातुमर्हसि वीर त्वं पातालादिव कौशिकीम् ।
ततो वस्त्रगतं मुक्त्वा दिव्यं चूडामणिं शुभम् ।प्रदेयो राघवायेति सीता हनुमते ददौ ।। ५.३८.६९।।।।
Slōka 70 / श्लोक ७०
प्रतिगृह्य ततो वीरो मणिरत्नमनुत्तमम् ।
अङ्गुल्या योजयामास न ह्यस्य प्राभवद्भुजः ।।। ५.३८.७०।।।।
Slōka 71 / श्लोक ७१
मणिरत्नं कपिवरः प्रतिगृह्याभिवद्य च ।
सीतां प्रदक्षिणं कृत्वा प्रणतः पार्श्वतः स्थितः ।। ५.३८.७१।।।।
Slōka 72 / श्लोक ७२
हर्षेण महता युक्तः सीतादर्शनजेन सः ।
हृदयेन गतो रामं शरीरेण तु विष्ठितः ।। ५.३८.७२।।।।
Slōka 73 / श्लोक ७३
मणिवरमुपगृह्य तं महार्हं जनकनृपात्मजया धृतं प्रभावात् ।
गिरिरिव पवनावधूत्मुक्तः सुखितमनाः प्रतिसंक्रमं प्रपेदे ।। ५.३८.७३।।